Vliegenier Jacques Bakkenes

---

Sergeant Jacob (Jacques of Sjaak) Bakkenes was stunt- en invlieger bij Fokker. Hij is mijn opa van moeders kant. Hij testte als eerste de Fokkers D16. Op de foto hierboven staat hij helemaal rechts. De foto is zeer waarschijnlijk genomen op vliegveld Soesterberg waar hij gelegerd was.

Hiernaast is te zien hoe hij met het team ‘De Vijf vingers aan één hand’ in formatie vliegt. (Deze foto is afkomstig uit het archief van Hans Vossers). Het team vloog in de Fokker D-VII. Met deze kleine jagers vloog men vanaf Soesterberg in formatie naar het Zweedse Gothenburg (Götenborg). Een journalist aldaar vergeleek het stuntteam met goed samenwerkende vingers. Daar komt ook de naam de Vijf vingers aan een hand (en het logo) vandaan.

Hier treft u ook een filmfragment van het team, waar naast ‘Bak’, zoals hij genoemd werd, Van de Griendt, Van Weerden Poelman, Jongbloed en aanvoerder Willem Versteegh in zaten. Op een kalender van de KLM is overigens te zien dat men ook wel sprak van de Vijf vingers van één hand. Het team gaf regelmatig shows, onder meer in Scheveningen en deed daarbij de nodige hobbelige vliegvelden aan.

Vanaf 1923 gaf Jacob Bakkenes les aan piloten in opleiding. Hij vloog daarbij niet alleen met Fokkers maar ook met Spijkervliegtuigen en een Astra 258. Zelf nam hij het, zo vertelde mijn oma, niet altijd even nauw met de vliegregels. Hij jaagde de inwoners van Amersfoort ooit de stuipen op het lijf door over de markt te scheren met zijn vliegtuig. Even indruk maken op zijn vrouw, die daar boodschappen aan het doen was. Dat hij een viering van een koninginnedag in Barneveld opluisterde door laag over te vliegen, is in de plaatselijk kranten terug te vinden.

Hij experimenteerde met luchtfotografie en heeft de eerste luchtfoto van de Rotterdamse haven gemaakt. Hij vloog niet alleen extreem laag, maar ook extreem hoog. Iedere dag steeg hij tot 5000 meter om gegevens te verzamelen voor het KNMI. Na enkele mislukte pogingen, lukte het hem op 28 september 1921 een nationaal hoogterecord op zijn naam te schrijven. Hij was, zo meldt een krant, ´voorzien van flesschen met zuurstof, de gebruikelijke barograaf en goed ingepakt`, want het vliegtuig was open. Zijn jas moest hem beschermen tegen de min 35 graden buitentemperatuur. Hij steeg eerst tot 7200 en later zelfs 7904 meter. Dat bleek althans uit de internationaal erkende meetmethoden. Het KMNI hield echter vol dat Bakkenes 8050 meter had gehaald, hetgeen bleek uit de hoogtemeting (zie originele grafiek rechts). Een en ander zou ook zijn af te leiden uit de barometerstand en de temperatuur. Hoe dan ook, het was zo koud geweest dat Bakkenes bij landing klappertandde. ´Zijn wangen blauw, zijn oogleden fel rood.` Voor zijn inspanningen kreeg hij op 1 november 1929 de zilveren medaille van de Orde van Oranje-Nasssau, een gebeurtenis die de voorpagina van De Telegraaf haalde.

Jacob Bakkenes, trouwde met Annie van Moorselaar, een van de eerste motorrijdsters van Nederland. Nog voor de invoering van het kiesrecht voor vrouwen, reed zij al rond op ronkende Harley Davidson. Tijdens de trouwplechtigheid liet hij zien collega-piloten over de menigte vliegen. Het regende vervolgens bloemen uit de lucht. Op deze foto met een Toorop-achtige atmosfeer, is Jacob Bakkenes te zien met zijn dochters Mary (links) en Ans. Aty, mijn moeder, was nog niet geboren. De twee dochters op de foto trouwden met twee broers uit de familie Vink.
De foto rechts toont mogelijk het resultaat van een noodlanding op de Ermelose heide. Jacob Bakkenes overleefde meerdere van dit soort vliegtuigcrashes. Hij stierf in 1932 aan een natuurlijke dood. Na acht dagen ziekbed overleed hij aan een longontsteking. Hij liet drie dochters achter, waaronder mijn moeder. Hij is met groot ceremonieel begraven in Hoevelaken, waar hij zijn jeugd doorbracht en waar zijn vrouw, Annie van Moorselaar later eveneens is bijgezet. Uit een krantenverslag van zijn militiare begrafenis blijkt dat hij een gewaardeerd pionier van de luchtvaart was. Een ander bericht spreekt over hem als ‘dezen prettig-jovialen mensch’. Op het graf is later, op initiatief van kapitein Versteegh, aanvoerder van de vliegeniersteam, een gedenksteen aangebracht. Naast de weduwe waren daarbij ook de ouders van Jacob Bakkenes en een broer aanwezig, volgens een krantenbericht.
Het team van de Vijf vingers aan een hand werd niet vergeten. Op 20 juni 1953, meer dan dertig jaar na Bakkenes’ dood, werd in de Volkskrant nog geschreven over de wonderbaarlijke capriolen in de lucht. ‘Naar schattting zat Bakkenes op drieduizend meter toen hij zijn motor afzette en in en een feuille morteals een vallend blad stil naar beneden kwam glijden. Er was een schoonschrijver aan het werk daar hoog boven onze hoofden. Toen Bakkenes in een zuivere bocht over Couturier, met stilstaande schroef aan kwam suizen en op tien meter afstand van prinz Sigismund tot stilstand kwam, wel, toen overstemde het applaus even zelfs het gezoem in de verte van die andere C-V die nog in de lucht was. (..) Bakkenes was wellicht de vlieger met de fijnste hand van vliegen in Europa.’

Een chronologisch overzicht van zijn leven

Sergeant Jacob – roepnaam Jacques – Bakkenes was stunt- en invlieger bij Fokker. Hij is mijn opa van moeders kant. Van zijn moeder is nog een foto bekend, maar verder weten we niet veel van zijn achtergrond. Hij bracht zijn jeugd door in Hoevelaken, waar hij ook begraven is.

1891 (7 augustus): geboren te Wassenaar

1918 (1 november): sergeant-leerlingvlieger bij de L.V.A in Soesterberg

1920 (4 maart): militair vliegbrevet.

1921 (28 september): een nationaal hoogterecord. Het record blijft tot zijn dood ongebroken.

1923: (16 oktober): bevorderd tot vlieginstructeur

1925 (20 juli): bevorderd tot sergeant-majoor instructeur

1927: met een escadrille naar Zürich.

1929: Zilveren eremedaille Orde Oranje Nassau met twee zwaarden. Toegekend bij koninklijk besluit no 17 van 18 augustus. Uitgereikt op 1 november 1929 van de Orde van Oranje-Nasssau, een gebeurtenis die de voorpagina van De Telegraaf haalde.

1931: bevorderd tot onderofficier vlieginstructeur

1932: op 41 -jarige leeftijd overleden aan een longontsteking.

De vijf vingers aan een hand

De Vijf vingers aan een hand was een stuntteam. Het werd gevormd door de sergeants Jacques (doopnaam Jacob) Bakkenes en Van der Griend, luitenant Van Weerden Poelman en luitenant Jongbloed. Het stond onder leiding van commandant Versteegh. In sommige artikelen wordt gemeld dat ook de luitenanten Aler, Hoogeboom en Van Vliet deel uitmaakten van het illustere gezelschap. Ze ontleenden hun naar aan een artikel dat een Zweedse krant plaatste naar aanleiding van hun reis naar Gothenburg. De naam bleef hangen en al snel was er ook een logo.

De Vijf genoten enige faam en haalden zelfs een kalender.

 

Jacques Bakkenes vloog met De vijf vingers aan een hand naar Gothenburg. De vliegtuigen bleven continu in formatie, wat vooral gevaarlijk was als ze in de wolken terechtkwamen. De reis was een daverend succes en werd in de media opgepikt.

De ‘aviateurs’ van het stuntteam de ‘Vijf vingers aan een hand’, net terug van een spectaculaire tocht naar Gothenburg, doen Scheveningen aan. Nadat de toestellen zijn geland treffen ze, op weg naar het Kurhaus, de Nederlandse vliegtuigmaker Frits Koolhoven, die in zijn Spijker door de stad toert.

Een stuk van de originele vliegtuigen dook in 2009 op. Hieronder een foto van dit vliegtuigonderdeel waarop een huldigingsplakkaat is geplakt.

Hoogterecord

Met een Fokker D VII brak vliegenier Jacques Bakkenes het nationale hoogterecord dat op 2800 meter stond en al acht jaar ongebroken was. Bakkenes steeg naar circa 8000 meter met zijn Fokker. Voor het Koninklijk Metereologisch Instituut was hij al eens naar 7000 meter gevlogen, maar van die vlucht was geen officiële meting gemaakt. Deze keer vloog hij, voorzien van zuurstofmasker en dikke handschoenen naar 8000 meter. Daar probeerde hij nog twintig minuten lang om hoger te komen, maar hij steeg niet verder. Klappertandend landde hij het toestel even later weer op Vliegveld Soesterberg.

Krantenfragmenten die in fotoboeken zijn aangetroffen – welke kranten het zijn weten we niet – vertellen flarden van het verhaal.

Hobbelige vliegvelden

De vliegvelden waren tamelijk primitief. Er waren nauwelijks voorzieningen en de landingsbanen waren gevaarlijk hobbelig.

Crashes

Jacques Bakkenes stortte met enige regelmaat neer. Soms was het motorpech, soms ook was het vliegveld zo hobbelig dat landen te moeilijk was.

Luchtfoto’s

De vliegers van Soesterberg – Jacques Bakkenes was een van hen – maakten de eerste luchtfoto van de Rotterdamse haven.

Stunten

 

Huldinging

Jacques Bakkenes ontvangt een onderscheiding. Hij verdiende de eremedaille in zilver van de orde van Oranje door zijn vliegkunst. Kolonel Hardenberg sprak de gelauwerde toe op een feestelijke bijeenkomst. Nou feestelijk? De huldiging was ook bedoeld als herdenking voor de gevallen vliegeniers. Vliegen was destijds een gevaarlijk beroep.

Motoren

Jacques Bakkenes en zijn vrouw waren fervente motorliefhebbers.

Begrafenis

Jacques Bakkenes werd groots begraven. Aan zijn graf in Hoevelaken zijn de versieringen en plaquettes nog te zien.

	Jacob (Jacques) Bakkenes Geb. 7 augustus 1891 te Wassenaar Beroep: piloot. Op 1 november 1918 in dienst bij de LVA als sergeant-leerling-vlieger, behaalde op 5 maart 1920 zijn militair brevet, werd op 16 oktober 1923 vliegerinstructeur en op 20 juli bevorderd tot sergeant-majoor vlieger-instructeur. Bij koninklijk besluit no.17 van 28 augustus 1929 werd hem de zilveren ere medaille der ´orde van oranje-Nassau met den gekruiste zwaarden` toegekend. Op 21 oktober 1931 werd hij bevorderd tot adjudant-onderofficier vlieger instructeur. Hij stierf op 41 jarige leeftijd en is begraven in Hoevelaken. Op dat moment had hij Nederlands hoogterecord op zijn naam staan.	Getrouwd met Annie van Moorselaar Begraven te Hoevelaken	Kinderen Mary, Ans en (mijn moeder:) Aty Bakkenes